Czy odrzucenie spadku z długami jest konieczne?

Nabycie spadku

Śmierć osoby powoduje otwarcie spadku, który staje się przedmiotem dziedziczenia przez spadkobierców. Nabycie spadku może się łączyć z nabyciem aktywów, ale może również skutkować nabyciem pasywów tj. długów. Przejęcie długów po spadkodawcy nie jest jednak sytuacją bez wyjścia, która miałaby doprowadzić spadkobiercę na skraj bankructwa. Najskuteczniejszym działaniem w takiej sytuacji jest terminowe odrzucenie spadku, przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza lub zawarcie umowy o zrzeczenie się dziedziczenia.

Odrzucenie spadku

Śmierć spadkodawcy stawia przed spadkobiercami możliwość wyboru:

  1. przyjęcie spadku (wprost lub z dobrodziejstwem inwentarza) lub
  2. odrzucenie spadku.

Zazwyczaj, dowiadując się o powołaniu do dziedziczenia po krewnym, który był osobą zadłużoną, w pierwszym odruchu spadkobierca rozważa drugą opcję tj. odrzucenie spadku. Teoretycznie jest to bowiem najpewniejszy sposób na to, by uniknąć odpowiedzialności za długi spadkowe.

Jako odrzucenie spadku należy rozumieć złożenie przez spadkobiercę oświadczenia woli o odrzuceniu praw i obowiązków wchodzących w skład spadku w ustawowo określonym terminie 6 miesięcy od dowiedzenia się o tytule swojego powołania do spadku.

Do czasu nowelizacji Kodeksu Cywilnego , która weszła w życie dnia 18 października 2015 r., nieterminowe złożenie oświadczenia skutkowało dla spadkobiercy przyjęciem spadku wprost, czyli bez ograniczenia odpowiedzialności za długi spadkowe. Wprowadzona nowelizacja miała na celu ochronę spadkobierców przed odpowiadaniem własnym majątkiem za długi spadkowe. Zgodnie z postanowieniami nowelizacji spadkobierca, który w terminie 6 miesięcy od dowiedzenia się o tytule swojego powołania nie złoży oświadczenia – nabywa spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Warto jednak zwrócić uwagę, iż nowe zasady dotyczące dziedziczenia stosuje się tylko do spadkobrania po osobach zmarłych po 18 października 2015 r. (czyli po dniu wejścia w życie ustawy).

Oświadczenie o odrzuceniu spadku może zostać złożone:

  1. przed sądem spadku w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku
  2. w sądzie rejonowym , w którego okręgu znajduje się miejsce zamieszkania lub pobytu składającego oświadczenie
  3. przed notariuszem

Oświadczenie o odrzuceniu spadku można złożyć w formie ustnej lub pisemnej z podpisem urzędowo poświadczonym. Jeżeli dojdzie do złożenia oświadczenia pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu, to jest ono nieważne. Możliwe jest złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku przez pełnomocnika, jednak takie umocowanie powinno być dokonane w formie pisemnej z podpisem urzędowo poświadczonym.

Osoba, która złożyła oświadczenie o odrzuceniu spadku zostaje wyłączona od dziedziczenia, tak jakby nie dożyła otwarcia spadku. Skutkuje to brakiem odpowiedzialności za długi wchodzące w skład spadku, jednak powoduje również otwarcie dziedziczenia przez krąg spadkobierców odrzucającego tj. jego dzieci, wnuki, którzy mogą zostać obciążeni długami spadkowymi. W praktyce zatem, odrzucenie spadku skutkuje przerzuceniem problemu na dalszych krewnych.

W przypadku odrzucenia spadku przez rodziców istotne staje się również podjęcie przez nich decyzji, co do spadku przysługującego małoletniemu.  W celu uniknięcia problemu, jakim mogłoby stać się obciążenie małoletniego długami spadkowymi – przedstawiciele ustawowi powinni odrzucić spadek w imieniu dziecka. Rodzice dla złożenia powyższego oświadczenia w imieniu dziecka muszą uprzednio uzyskać zgodę sądu rodzinnego na dokonanie tej czynności.

Zachowanie ustawowego terminu pozwala na skuteczne odrzucenie spadku i uwolnienie się od obciążeń spadkowych. Jeżeli spadkobiercy uchybią terminowemu złożeniu oświadczenia o tym czy przyjmują czy odrzucają spadek, to dojdzie do nabycia spadku z dobrodziejstwem inwentarza.

Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza

Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza powoduje, iż odpowiedzialność za długi spadkowe zostaje ograniczona tylko do wysokości spadku, jaki otrzymał spadkobierca.

Zgodnie z art. 1031 k.c. w razie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w wykazie inwentarza albo spisie inwentarza stanu czynnego spadku. W związku z powyższym, wraz z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca zaczyna odpowiadać całym swoim majątkiem za długi spadkowe, jednak owa odpowiedzialność zostaje ograniczona do wysokości stanu czynnego spadku.

Sytuacja może ulec zmianie , jeżeli spadkobierca podstępnie pominął w wykazie inwentarza lub podstępnie nie podał do spisu inwentarza przedmiotów należących do spadku lub przedmiotów zapisów windykacyjnych albo podstępnie uwzględnił w wykazie inwentarza lub podstępnie podał do spisu inwentarza nieistniejące długi – wtedy ograniczenie odpowiedzialności za długi odpada.

Podstawą dla ustalenia co wchodzi w skład spadku może stać się wykaz inwentarza lub spis inwentarza. Spis sporządzony przez komornika sądowego pozwala ustalić, do jakiej kwoty spadkobiercy, którzy przyjęli spadek z dobrodziejstwem inwentarza – odpowiadają za długi zmarłego spadkodawcy. Sporządzenie inwentarza może nastąpić z urzędu , gdy zostało złożone oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza, lub na wniosek.  Sporządzenie inwentarza jest czynnością odpłatną, za którą koszty ponosi osoba, która złożyła wniosek o jego sporządzenie (np. spadkobierca) lub można wnioskować o pokrycie tych kosztów z majątku spadkowego.

Sprawa przedstawia się odmiennie, jeżeli dojdzie do złożenia wykazu inwentarza. Zgodnie z postanowieniami art. 1031[1] k.c. wyprowadzonymi nowelizacją z 18 października 2015 r. możliwość złożenia takiego wykazu posiada spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, zapisobierca windykacyjny oraz wykonawca testamentu. Wykaz inwentarza przedstawia przedmioty należące do spadku oraz przedmioty zapisów windykacyjnych, z podaniem ich wartości według stanu i cen z chwili otwarcia spadku, ale także długi spadkowe i ich wysokość według stanu z chwili otwarcia spadku. Wykaz inwentarza można złożyć w sądzie spadku, w sądzie, w którego okręgu znajduje się miejsce zamieszkania składającego wykaz, lub przed notariuszem – w formie protokołu. Notariusz niezwłocznie przesyła wypis aktu notarialnego zawierającego ten protokół do sądu spadku.

Spadkobierca w ciągu 6 miesięcy od dnia dowiedzenia się o swoim tytule powołania do spadku może złożyć oświadczenie o przyjęciu spadku wprost lub z dobrodziejstwem inwentarza lub może odrzucić spadek. Wraz z nowelizacją Kodeksu Cywilnego, która weszła w życie z dniem 18 października 2015 r,  jeżeli w zakreślonym ustawowo terminie uprawniony nie złoży żadnego oświadczenia – powoduje to przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Nowe regulacje dotyczą jednak wyłącznie tych spadków, których otwarcie nastąpiło po dniu 18 października 2015 r. W ten sposób bezczynność lub niewiedza spadkobiercy nie powoduje wobec niego nieograniczonej odpowiedzialności za długi spadkowe.

Umowa o zrzeczenie się dziedziczenia

Umowa o zrzeczenie się dziedziczenia jest umową zawieraną między przyszłym spadkodawcą a spadkobiercą ustawowym.  Umowa taka musi zostać zawarta w formie aktu notarialnego. Zrzeczenie się dziedziczenia obejmuje również zstępnych zrzekającego się, chyba że umówiono się inaczej.

Jeżeli dojdzie do skutecznego zawarcia umowy o zrzeczenie się, to zrzekający się oraz jego zstępni, których obejmuje zrzeczenie, zostają wyłączeni od dziedziczenia, tak jakby nie dożyli otwarcia spadku.

W każdej chwili, aż do śmierci spadkodawcy , spadkobiercy mogą uchylić się od złożonego oświadczenia o zrzeczeniu się dziedziczenia. Oświadczenie o uchyleniu się może nastąpić poprzez zawarcie nowej umowy między stronami, która również powinna zostać zawarta w formie aktu notarialnego.

Warto jednak podkreślić, iż spadkobierca ustawowy, który zrzekł się poprzez umowę dziedziczenia po przyszłym spadkodawcy, nadal ma możliwość dziedziczyć po nim na podstawie pozostawionego przez spadkodawcę testamentu.

Podsumowanie

Nabycie spadku przez spadkobierców może wiązać się z koniecznością ponoszenia odpowiedzialności za długi spadkowe. Możliwe jednak jest uchronienie się od tak powstałego problemu. Najbardziej efektowne w takiej sytuacji jest odrzucenie spadku, przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza lub umowa o zrzeczenie się spadku.

 

Autor: Iwona Lewińska