Wydziedziczenie syna alkoholika

Wydziedziczenie oznacza pozbawienie prawa do zachowku. Co do zasady, mieści to w sobie również wyłączenie od dziedziczenia ustawowego. Jeżeli spadkodawca w swoim testamencie dokona jedynie wydziedziczenia, to czynność będzie miała skutek testamentu negatywnego.

Zachowek stanowi formę ochrony rodziny po śmierci spadkodawcy, jego przyznanie ma więc wydźwięk moralny. Niestosownym wydaje się przyznanie go uprawnionemu, który narusza swoje obowiązki wobec spadkodawcy. Taka sytuacja daje możliwość spadkodawcy , aby w testamencie pozbawił zstępnych, małżonka oraz rodziców zachowku.

Wydziedziczenie może jednak nastąpić, tylko w oparciu o jedną z podstaw wskazanych w ustawie:

1)      uprawniony do zachowku wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;

Zachowanie uprawnionego powinno być obiektywnie naganne, jednak nie wyłącza to jego zindywidualizowanej oceny, również w odniesieniu do konkretnej rodziny. Postępowanie to musi naruszać zasady współżycia społecznego. Może to dotyczyć zarówno sprzeciwiania się ogólnym, obiektywnym zasadom, jak i woli spadkodawcy, czyli zasadom uznawanym przez testatora.

Postępowanie spadkobiercy musi być uporczywe, co oznacza, że musi być długotrwałe, ciągłe, powtarzające się, ale nigdy jednorazowe. Uporczywość wskazuje również na umyślność postępowania uprawnionego, przez co spadkobierca świadomie działa wbrew woli spadkodawcy.

2)      uprawniony do zachowku dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;

Wydziedziczenie będzie mogło mieć miejsce, jeżeli przestępstwo zostanie popełnione przeciwko spadkodawcy lub przeciwko osobie najbliższej spadkodawcy. Kodeks Cywilny nie definiuje kręg osób najbliższych , dlatego w takiej sytuacji, wyłącznie ocena konkretnego przypadku pozwoli ustalić, kto jest osobą najbliższą spadkodawcy.

Za dopuszczenie się przestępstwa przyjmuje się tak formę dokonania, jak i usiłowania a nawet przygotowania.

Ustalenia wydanego w postępowaniu karnym prawomocnego wyroku skazującego co do popełnienia przestępstwa wiążą sąd w postępowaniu cywilnym. Sąd cywilny nie może zatem stwierdzić, wbrew ustaleniom sądu karnego, że przestępstwo nie zostało popełnione, albo że nie było umyślne, albo że nie jest przestępstwem przeciwko zdrowiu, życiu czy wolności.

3)      uprawniony do zachowku uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych

W przypadku tej podstawy niedopełnienie obowiązków rodzinnych odnosić się musi do samego spadkodawcy, nie zaś do osób mu najbliższych.  Obowiązki rodzinne mogą być jednak zróżnicowane ze względu na to kim jest uprawniony do zachowku i spadkodawca. Głównie będą one wynikać z małżeństwa, pokrewieństwa czy przysposobienia. Małżonkowie są m.in. obowiązani do wzajemnej pomocy i wierności oraz współdziałania dla dobra rodziny , natomiast rodzice i dzieci zawsze muszą okazywać sobie wzajemny szacunek i wspierać się.

Niedopełnianie obowiązków rodzinnych musi mieć charakter uporczywy.  W związku z  tym musi to być działanie wielokrotne, długotrwałe , jak również uprawniony musi przejawiać upór i złą wolę swojego działania.

W przypadku wydziedziczenia z powodu niedopełnienia obowiązków rodzinnych kluczowa staje się kwestia winy (odpowiedzialności) za zaistniałą sytuację.  Warto zauważyć, iż osoba, która zrywa kontakty z rodziną , nie może później dokonać wydziedziczenia z powodu braku więzów z rodziną.

Wydziedziczenie może być dokonane wyłącznie w testamencie, w żadnym innym akcie. Taki testament może zawierać samo wydziedziczenie, jak równie inne rozrządzenia, w szczególności powołanie spadkobiercy. Ważność wydziedziczenia jest zawsze uzależniona od ważności testamentu, inaczej będzie skutkować bezskutecznością.

Jeżeli spadkodawca w testamencie zdecyduje się na wydziedziczenie uprawnionego do zachowku , nie jest on zobowiązany do wskazywania podstawy prawnej wydziedziczenia, ponieważ ten obowiązek leży w gestii sądu. Dodatkowo sam sposób wydziedziczenia jest dowolny, swobodny, ponieważ testator nie musi użyć słowa „wydziedziczenie” , ważne tylko by wola została przejawiona w sposób nie budzący wątpliwości.

Osoba, która ma być wydziedziczona musi być określona w sposób niebudzący wątpliwości, tak ,aby nie było problemu z jej późniejszym zindywidualizowaniem. Nie jest możliwe wydziedziczenie blankietowe, to znaczy takie kiedy spadkodawca chce dokonać wydziedziczenia, choć sam jeszcze nie wie , czy istnieje uprawniony spełniający ku temu przesłanki.

W testamencie powinna zostać wskazana przyczyna wydziedziczenia.  Jeśli nie będzie ona wynikała z treści testamentu, to wydziedziczenie będzie bezskuteczne. Zgodnie z wyrokiem SA w Warszawie z dnia 19 sierpnia 2005 r. (sygn.VI ACa 302/05) „przyczyna wydziedziczenia nie musi być wyraźnie podana, ale treść testamentu powinna umożliwiać ustalenie tej przyczyny.” Dodatkowo z treści testamentu musi wynikać, jaka konkretna okoliczność stała się przyczyną wydziedziczenia, ponieważ samo literalne odwołanie się do art. 1008 k.c. nie jest wystarczające.

Wydziedziczenie musi być oparte na podstawie, która jest prawdziwa. Jeżeli dojdzie do wskazania w testamencie przyczyny, która nie zachodzi, to i całe wydziedziczenie staje się bezskuteczne.  Na prawdziwość podstawy składa się nie tylko jej istnienie , ale i rzeczywisty związek między podstawą a pozbawieniem zachowku.

Sytuacja  wydziedziczenia uprawnionego do zachowku przez spadkodawcę nie będzie mogła mieć miejsca, jeżeli testator zdecyduje się mu przebaczyć.  Poprzez przebaczenie w sensie prawnym należy rozumieć wyrażoną na zewnątrz decyzję, by nie wywodzić nic więcej z doznanej przykrości. Przebaczenie , aby było skuteczne musi zostać uzewnętrznione, tzn. dokonane w taki sposób , aby mogło być odebrane przez inną osobę w chwili przebaczenia lub później. Bez uzewnętrznienia – przebaczenie nie wywołuje skutków prawnych.

Jeżeli w chwili przebaczenia spadkodawca nie miał zdolności do czynności prawnych, przebaczenie jest skuteczne, gdy nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem.

Przez dostateczne rozeznanie należy rozumieć wystarczającą wiedzę o okolicznościach , które mogą mieć znaczenie dla przebaczenia, u osoby, która ma zdolność do rozsądnej oceny tych okoliczności.

Przebaczenie nie wymaga żadnej szczególnej formy, dlatego wystarczy aby zachowanie spadkodawcy w sposób zrozumiały wskazywało na przebaczenie.

Przebaczenie jest zdarzeniem czysto faktycznym , dlatego nie może zostać odwołane. Jednak, jeśli po dokonaniu przebaczenia pojawią się nowe okoliczności uzasadniające wydziedziczenie, to nie ma przeszkód, aby mogło do niego dojść.

Skutkiem przebaczenia jest niemożność wydziedziczenia uprawnionego do zachowku. Zgodnie z poglądem dominującym w doktrynie przebaczenie wyłącza możliwość wydziedziczenia, ale nie powoduje bezskuteczności wydziedziczenia, które nastąpiło wcześniej.

Czy można zatem wydziedziczyć bliskiego z powodu jego alkoholizmu?

Na takie pytanie nie można udzielić jednoznacznej odpowiedzi. Ta zależy bowiem od konkretnych okoliczności danej sprawy. Decydującym będzie rozstrzygnięcie, czy zaistniały przesłanki wydziedziczenia wymienione w art. 1008 k.c, które uprawniają spadkodawcę do pozbawienia uprawnionego zachowku.

Autor: Iwona Lewińska